नेपालमा सहकारी अभियानबाट सिर्जित अवसर एवम् सञ्चालनका चुनौतीहरू

Abstract

सहकारी प्रणाली आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक विकासका साथै अभाव, गरिबी र विपन्नता कम गर्न विश्वव्यापी रूपमै उपयोगी देखिएको छ । नेपालका सन्दर्भमा पनि सहकारी अभियानले आर्थिक, सामाजिक र सामुदायिक विकासका क्षेत्रमा उल्लेखनीय भूमिका खेल्दै आएको देखिन्छ । यसो भए पनि सहकारी प्रणालीसम्बद्ध संस्थागत सुशासन र प्रभावकारी सञ्चालनसम्बन्धी समस्याहरू देखिएका छन् । यस अध्ययनले सहकारी अभियानबाट सृजित अवसर र सञ्चालनका चुनौतीहरूको विश्लेषण गर्दै आवश्यक सुधारका लागि उपायहरूको खोजी गर्ने उद्देश्य राखेको छ । यो अध्ययनमा प्राथमिक र द्वितीयक दुबै स्रोतका सामग्रीहरूको उपयोग गरिएको छ । सहकारीका अभियानसँग लामो समयसम्म आबद्ध व्यक्तिहरूसँग प्रमुख सूचनादाताका रूपमा अन्तर्वार्ता र सहकारी सञ्चालनका सम्बद्ध पक्षहरूसँग लक्षित समूहगत छलफल गरी क्षेत्रकार्यका माध्यमबाट प्राथमिक स्रोतका सामग्री सङ्कलन गरिएको छ । यसैगरी सहकारी अभियानका सम्बन्धमा उपलब्ध ऐतिहासिक तथ्यहरू, लेख, पुस्तक, नीति नियम र प्रतिवेदनलगायतका द्वितीयक स्रोतका सामग्री पुस्तकालयकार्यका माध्यमबाट सङ्कलन गरिएको छ । प्राप्त तथ्याङ्क र विवरणहरूलाई वर्णनात्मक र विश्लेषणात्मक विधिको उपयोग गरी अध्ययन गरिएको छ । यस अध्ययनबाट विशेष गरी मध्यम तथा न्यून आय भएका सहरी एवम् ग्रामीण क्षेत्रमा वचतको परिचालन, सहुलियत र सहज कर्जा प्राप्तिमार्फत आर्थिक तथा लैङ्गिक सशक्तीकरण, सामुदायिक सचेतना, प्रजातान्त्रिक अभ्यास, रोजगारी सिर्जनालगायतका क्षेत्रमा सहकारी संस्थाहरूले योगदान पु¥याउँदै आएका र समसामयिक चुनौतीको समाधान गर्न आवश्यक नीतिगत सुधार गरेर अघि बढाइएमा नेपालमा सहकारी अभियानबाट गरिबी निवारण गरी आर्थिक विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुग्ने देखिएको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ । यस अध्ययनबाट शीर्षकसम्बद्ध विषयमा थप खोजकार्यका लागि मार्गदर्शन हुने अपेक्षा गरिएको छ ।