पिँजराको सुगा कवितामा ध्वनि

Abstract

प्रस्तुत लेखमा कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालद्वारा रचित पिँजराको सुगा कवितालाई ध्वनि सिद्धान्तको आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । ध्वनि पूर्वीय साहित्य सिद्धान्तको एक महत्त्वपूर्ण अङ्ग हो । नेपाली साहित्य समालोचनाको क्षेत्रमा ध्वनि सिद्धान्तलाई आधार मानेर धेरै अनुसन्धानहरू भएका छन् । ध्वनिलाई विश्लेषण गर्ने अनेक उपकरणहरु मध्ये यस लेखमा सामाजिक ध्वनि, साहित्यिक ध्वनि, आध्यात्मिक ध्वनि, राजनीतिक ध्वनि र व्यक्तिगत विवशताको ध्वनिलाई मुख्य आधार बनाइएको छ । पिँजराको सुगा नैतिक चेतनाले सझिएको एक उत्कृष्ट फुटकर कविता हो । । मानिसले आफ्नो मनोरञ्जन र स्वार्थपूर्तिका लागि वन जङ्गलमा स्वतन्त्र रुपले विचरण गर्ने चरोलाई पिँजरामा थुनेर राखेका हुन्छन् । अहिंसावादी लेखनाथले मानिसको यस्तो कठोर व्यवहारले बन्धनमा परेको सुगाको दुःखदायी जीवनको वर्णन गर्दै अहिंसावादी पाठ सिकाउने उद्देश्यले यो कविता रचना गरेका हुन् । यस कवितामा खुला आकाशमा स्वतन्त्र रुपले उड्ने चरो पिँजराभित्र थुनिँदा उसले भोग्नु परेको अनेक पीडा, कष्ट, तनाव र यातनालाई अभिधात्मक रुपमा चित्रण गरिएको छ भने व्यञ्जनात्मक रुपमा एकतन्त्री निरङ्कुश राणा शासनले सर्वसाधारण नेपाली जनतामाथि गरेको अन्याय, अत्याचार, शोषण, दमन र अमानवीय व्यवहारलाई कारुणिक ढङ्गले प्रस्तुत गरिएको छ । यस कवितामा वाच्यार्थ नै मर्मस्पर्शी र प्रभावकारी छ भने यसका विभिन्न ध्वन्यार्थहरू पनि निकै गहन, मार्मिक र घत लाग्दा छन् । राणा शासन पिँजरा र सुगा नेपाली जनताका प्रतीक हुन् । पिँजराले राणा शासन र सुगाले निरीह नेपाली जनताको प्रतिनिधित्व गरेका छन् । यो व्यङ्ग्य प्रधान कविता हो । त्यसैले चराको आत्मकथनबाट राणा शासनप्रति तीव्र व्यङ्ग्य प्रहार गर्नु नै यस कविताको कन्द्रीय पक्ष हो ।