Kaumodaki: Journal of Multidisciplinary Studies

जगदम्बिकावैभवमहाकाव्ये द्वन्द्वविधानम {Conflict Legislation in Jagdambikavaibhav}

2023-02-04T11:28:26+00:00

प्रस्तुतो लेखः नेपालस्य लुम्बिनीप्रदेशान्तर्गते गुल्मीमण्डले जातेन ‘भीमकान्तपन्थी’ इति नामकेन महाकविना विरचिते ‘जगदम्बिकावैभवम्’ महाकाव्ये द्वन्द्वविधानस्य गवेषणे केन्द्रितो वर्तते । वि. सं. २०४७ तमे वर्षे विरचितं प्रथमवारं वि. सं. २०५५ तमे वर्षे प्रकाशितं पौराणिकीं कथां गृहीत्वा रचितं महाकाव्यमिदं तन्निरूपणे उल्लेखनीयं वर्तते । अत्र तस्यैव महाकाव्यस्य परिचयेन सह गवेषणीयविषयत्वेन जगदम्बिकावैभवकाव्ये द्वन्द्वविधानं कीदृशम् ? इति समस्यामुपस्थाप्य प्रस्तुते महाकाव्ये तदन्वेषणमुद्देश्यरूपेण स्थापितं विद्यते । तस्मिन्नेव व्रmमे प्रस्तुते महाकाव्ये निरूपितमान्तरिकं बाह्यञ्च द्वन्द्वं विस्तरेण विवेचितं वर्तते । अध्ययनमिदं गुणात्मकं किल । अतोऽत्र पुस्तकालयीयया पद्धत्या सामग्रीणां सङ्कलनं विधाय निगमनात्मकेन विधिनाध्ययनं कृतं विद्यते । विषयस्य विश्लेषणे सैद्धान्तिकाधारतया पाश्चाŒयो द्वन्द्वसिद्धान्तो गृहीतोऽस्ति । गदम्बिकावैभवमहाकाव्ये प्रस्तुतं पात्रगतमान्तरिकं बाह्यमपि द्वन्द्वं समीक्ष्य तयोः काव्यस्य प्रधानफलसिद्धौ, रसाभिव्यक्तौ, कार्यावस्थायाः निर्वहणे, कथायां रोमाञ्चकतासिद्धये च साहाøयं विस्तरेण प्रदर्शितं वर्तते । कथायां कौतुकवृद्धये रोमाञ्चकतासिद्धये च सफलेन द्वन्द्वेन युक्तं महाकाव्यमिदं द्वन्द्वविधानस्य दृष्ट्या विशिष्टं वर्तते इति निष्कर्षः स्थापितो विद्यते । जगदम्बिकावैभवे द्वन्द्वविधानसम्बद्धायाः जिज्ञासायाः समाधानाय प्रकृतमध्ययनं प्राधान्येन उपयोगि वर्तते तथैव च भविष्यति काव्यान्तरेषु एतत्प्रकारकान्वेषणाय एवमेव पक्षान्तरमाश्रित्य प्रकृतमहाकाव्यस्य समीक्षणाय च सहायकं भवितुं शक्नोति ।

Parallels and Disparities in Nātyaśāstra and Poetics

2023-02-04T15:50:44+00:00

This paper interprets the parallels and disparities in Nātyaśāstra and Poetics. The former treatise of drama is set by Bharatmuni from the East; the latter by Aristotle from the West. Hence, these dramaturgies form the bases for the eastern and western plays, respectively. Despite the time and spatial differences between the two, they contain similarities as well as differences. They share the common dramatic elements like gestures, dance and music; rhythm, poet and mimesis; plot, sub-plot and supernatural elements; art and imitation; rasa (evocation of emotion) and catharsis. Likewise, they contain the elements of disparities like language-style differences, semiotic and semantics, abhinaya (acting) and art, the absence of tragedy in the former, Rasa to the former and plot and character to the latter. This researcher explores how these elements of parallels and disparities in the two theories of dramas fit to the eastern and western plays, despite their spatial and temporal gaps. This research is exploratory and explanatory.

Poetry Teaching as a Therapy: A Psychological Approach

2023-02-04T16:17:54+00:00

Teaching poetry is a major part of teaching literature. It can be done adopting a variety of approaches. The most effective approach is the one which helps students anticipate the content and structure of the poem. Poetry as a therapy approach focuses on the psychological aspect of the students. The foundation of this approach is rooted in the psychological theories of Freud and Jung. As a psychological approach to teaching poetry, the therapeutic approach focuses on the psychological development of the student, beginning from finding out the supportive elements in the poem as the mode of empathy and experimenting, action and application, and creative mode of reading poetry in the classroom. This study explicates some of the typical modes and methods of teaching poetry psychologically and how these stages are interlinked for the overall development of students’ creativity in learning poetry and creating poetry of their own to reveal their pains, feelings, experiences, and anxieties and transform their negative feelings into creative production. Being an analytical research work, this paper observes theoretical foundation of psychological approach of teaching poetry and establishes basic conceptual framework on how it can be applicable in poetry classroom.

Rasa Analysis of Poems in Shastri First Year

2023-02-04T16:44:24+00:00

Literature gets created mainly due to the creator’s desire of evoking his/ her own aesthetic emotions (rasas) and wish to share with and impart similar experience upon readers. This paper has applied and analyzed randomly the selected three poems prescribed in Shastri first year compulsory English course of Sanskrit University, from the perspective of the Eastern aesthetic rasa theory of Bharat. Critical analysis of poems within the theoretical frameworks of rasa theory is the basic approach of the research. The finding shows that Karuna (sadness), Sringar(love), Raudra/Krodha (anger), Bhaya (fear), Vismaya (disgust), Advhuta (amazement) are realized in the poems. Though none of the selected poems evokes Hasya rasa, yet every poem does have one or more rasas: none is devoid of the rasa. The research indicates that teaching fundamental features of all rasas to university students is essential and it would enable students to understand and analyze a literary text well. This paper will make its readers feel this need when they go through the analysis.

Quickest Transshipment in the Prioritized Evacuation Network

2023-02-05T08:20:30+00:00

Flow maximization, time minimization, and cost minimization are three main aspects of mathematical optimization problems. The evacuation planning problems are about flow maximization and/or time minimization problems in different dynamic evacuation networks. The quickest transshipment problem in such a network is to send exactly the right amount of flow out of each source and into each sink in the minimum overall time. In evacuation planning problems, the term flow stands for either the evacuees or the evacuees carrying vehicles. Here, we use the quickest transshipment strategy in a prioritized evacuation network. It consists of a collection and an assignment sub-network as the primary and secondary sub-networks, respectively. Pick-up locations are prioritized in the collection network. By treating such pick-up locations as sources, the available set of transit buses is assigned in the assignment sub-network to shift the evacuees to the sinks to achieve the quickest transshipment. Such an evacuation planning strategy is better suited for the simultaneous collection, assignment, and evacuation process in the prioritized evacuation network.

सलिजो उपन्यासमा नारीसमलिङ्गता {Lesbians in Salijo}

2023-02-05T10:58:00+00:00

मोहनराज शर्माद्वारा लिखित सलिजो नारीसमलिङ्गीका समस्यामा आधारित उपन्यास हो । नारीसमलिङ्गी भन्नाले शारीरिक वा मानसिक रूपले महिलासँग नै आकर्षित हुने महिला भन्ने बुझिन्छ । समलिङ्गी महिलालाई साहित्यकासन्दर्भमा नारीसमलिङ्गी भनिन्छ । यस लेखमा उपन्यासमा चित्रित समलिङ्गी महिलाका समस्याका बारेमा अध्ययन गरिएको छ । समाजमा कतिपय व्यक्ति जन्मदाको पहिचान अर्थात् जैविक अवस्थिति एउटा हुँदाहुँदै पनि उसको मनोरचनामा भिन्नता देखिई स्त्री वा पुरुष समलिङ्गी हुने स्थितिमा नारीले समलिङ्गता स्वीकार गर्दा उनीहरूले भोग्नुपर्ने सामाजिक समस्या के हो भन्ने देखाउनु यस लेखको मूल प्राज्ञिक समस्या रहेको छ र यस समस्याको समाधान खोज्नु नै अध्ययनको उद्देश्य रहेको छ । प्रस्तुत उद्देश्य प्राप्तिका लागि प्राथमिक तथा द्वितीयक सामग्री प्रयोग गरी नारीसमलिङ्गी समालोचनाका मान्यतालाई आधार बनाएर विश्लेषणात्मक विधिका आधारमा अध्ययन गरिएको छ । अध्ययनका क्रममा हाम्रो समाजमा समलिङ्गता भएका महिलालाई हेर्ने दृष्टिकोण र उनीहरूप्रति गर्ने व्यवहार असमान मात्र नभई अमानवीय समेत रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ । अन्त्यमा प्रस्तुुत उपन्यास नारीसमलिङ्गी चेतनाका दृष्टिले सफल रहेको बताइएको छ ।

‘धन–महिमा’ कवितामा प्रस्तुत वैदिक दर्शन {Vedic Philosophies in ‘Dhan-Mahima’}

2023-02-05T11:29:46+00:00

प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक लेखमा लेखनाथ पौड्यालको ‘धन–महिमा’ कवितामा प्रस्तुत वैदिक दर्शनका मूलभूत मान्यताहरूको विश्लेषण गरिएको छ । धनलाई सर्वस्व ठानेर यसकोे पछि लागी धन थुपारेर मानिसलाई पारमार्थिकसरख नमिल्ने, जगत्को हितमा उपयोग गर्नुपर्ने धनप्रति मानिस आसक्त भई लागेर मोक्ष मार्गमा पुग्न नसकिने, प्रवृत्त मार्गमा लागेर बन्धन तथा दुःखमा मात्र पाइने, पारमार्थिक सुख नमिल्ने कर्म शुभकर्म नहुने, जति धन भए पनि सन्तुष्टि नहुने र अज्ञानताका कारण मानिस निवृत्तिमार्गमा नभई प्रवृत्तिमार्गमा लागेका जस्ता विषयहरू वैदिक दर्शनका मान्यतामा आधारित देखिन्छन् । कवितामा धनको महिमा गायन गरिए पनि अन्तर्यमा धैर्य गर्नुपर्ने, पारमार्थिक सत्य र सुखको खोजीमा लाग्नुपर्नेजस्ता वैदिक षड्दर्शनका विचारहरू कवितामा व्यक्त भएका छन् । सामग्री सङ्कलनमा पुस्तकालय विधिको प्रयोग गरिएको यस लेखमा प्राथमिक स्रोत सामग्रीको रूपमा ‘लालित्य भाग १’ कविता सङ्ग्रहमा सङ्गृहीत ‘धन–महिमा’ कविता र द्वितीय स्रोतका रूपमा वैदिक दर्शनसँग सम्बन्धित ग्रन्थहरू, समालोचनात्मक कृतिहरू, लेखहरू तथा अनुसन्धनात्मक लेखहरूलाई लिइएको छ । यहाँ वैदिक षड्दर्शनहरू (साङ्ख्य, योग, न्याय, वैशेषिक, मीमांसा र वेदान्त दर्शन)का लोभ, मोह, दुःख, मोक्ष, निवृत्तिमार्ग, अविद्या, माया, बन्धनका सम्बन्धमा रहेका मान्यताहरूलाई आधार मानेर कविताशंहरूलाई दृष्टान्त दिएर पाठपरक विधिमार्फत विश्लेषण गरिएको छ ।

नेपाली उखानमा यौनको प्रयोग {The Use of Sex in Nepali Proverbs}

2023-02-05T12:37:40+00:00

‘नेपाली उखानमा यौनको प्रयोग’ शीर्षकको यो आलेख भाषिक कोणबाट अघि बढाउँदै समाजमा उखानले पार्ने प्रभावमा केन्द्रित गरिएको छ । पुरुष र स्त्रीको मैथुन क्रियाकलापसँग सम्बन्धित कुरालाई यौन भनिन्छ । नेपाली समाजमा यौनिक विषयका मौलिक उखानहरू प्रचलनमा रहेको पाइन्छ । लोकसाहित्यको सैद्धान्तिक पृष्ठभूमिमा यौनसँग जोडिएका उखानलाई चिनाउँदै नेपाली समाजमा प्रचलित प्रतिनिधिमूलक उखानलाई अध्ययनको विषयक्षेत्र बनाइएको छ । पुस्तकालयबाट आवश्यक सामग्री सङ्कलन गरी निगमनात्मक तथा वर्णनात्मक विधिको उपयोग गर्दै आलेखलाई पूर्णता दिइएको हो । नेपाली जनजिभ्रामा भिजेका यौन विषयसँग जोडिएका मनोवैज्ञानिक उखानलाई सङ्कलन गरी विश्लेषण गर्ने कार्य व्यवस्थित नभएकाले उक्त समस्या समाधान गर्ने उद्देश्यले यो अध्ययन अगाडि बढाइएको हो । पुरानो पुस्ताका व्यक्ति तथा अग्रज विद्वान्का कृतिबाट यौन मनोविज्ञानमा आधारित यौन आकर्षण, यौन अवचेतन, यौन कुण्ठा, यौन अभिव्यक्ति, यौन व्यवहार, यौन विकार आदि विषयहरू समेटिएका नेपाली उखानलाई सङ्कलनमा प्राथमिकता दिइएको छ । यौनको प्रयोग भएका उखानको विश्लेषण गर्नु यस आलेखको मुख्य उद्देश्य हो । बोलीचालीमा सीमित यौन विषयक नेपाली उखानलाई सङ्कलन गरी पाठकसामु पस्कनु र त्यस्ता उखानको खास प्रयोगक्षेत्र देखाउँदै विश्लेषण गर्ने कार्यमा नै यो आलेख केन्द्रित गरिएको छ । पितृसत्ताको मात, कामेच्छाको चाहना, यौनतृप्तिको प्रयास, कमजोरलाई हेप्ने प्रवृत्तिबाट यौन विषयक नेपाली उखानहरूको उद्भव भएको र नेपाली समाजमा मौलाएको प्रसङ्ग उल्लेख गर्दै मानव जीवनमा यौन महŒवपूर्ण कुरा हो भन्ने अध्ययनको निष्कर्ष छ ।

नेपाली उखानको पर्यावरणीय अध्ययन {Environmental Studies in the Nepali Proverbs}

2023-02-06T08:41:32+00:00

नेपाली उखानको पर्यावरणीय अध्ययन शीर्षकको यस आलेखमा नेपाली उखानलाई पर्यावरणीय समालोचनाका कोणबाट विश्लेषण गरिएको छ । पर्यावरणीय समालोचना भन्नाले मानव र मानवेतर भौतिक तथा जैविक सम्बन्धको अध्ययन हो । प्राकृतिक वातावरणलाई विषय बनाएर साहित्य लेख्ने प्रचलन पुरानो भए पनि मान्छेकै कारण ह्रासोन्मुख बन्दै गएको पर्यावरण र साहित्यिक कर्मलाई एकीकृत गरेर समालोचना गर्ने काम भने नयाँ हो । वैज्ञानिक बुद्धिवादले विविधता, अनेकता र बहुलताको बेवास्ता गरी लालची प्रवृत्ति देखाउँदा जीवजन्तुका बासस्थान खल्बलिएको अवस्थामा मान्छेको प्रकृतिसँग प्रेमपरक सम्बन्ध स्थापना गर्ने हेतुले पर्यावरणीय समालोचना देखा परेको छ । पर्यावरणीय समालोचनाका विशेषता नेपाली उखानमा खोज्नुका साथै प्रकृति र मानवको अन्तक्र्रिया एवम् सम्बन्ध उखानमा कसरी व्यक्त भएको छ भनी अध्ययन गर्ने उद्देश्यले यो आलेख तयार पारिएको हो । नेपाली उखानमा प्रकृतिको संरक्षण, जैविक खानपिन, मानवको आचरण एवं भाषिक व्यवहार आदि पक्षलाई आधार बनाएर नेपाली उखानको विश्लेषण गरिएको छ । उखानहरूको सङ्कलन तथा विश्लेषणका लागि आवश्यक सैद्धान्तिक सामग्री पुस्तकालय र अनलाइन माध्यमको उपयोग गरी गरिएको छ । प्रस्तुत उखानहरूको विश्लेषण पर्यावरण समालोचनाका आधारमा गरिने भएकाले निगमनात्मक र सैद्धान्तिक कुरालाई उखानबाट पुष्टि गरिएकाले आगमनात्मक विधिको उपयोग गरिएको छ । नेपाली उखानमा प्राणी र वातावरणसँग मानिसको सम्बन्ध खोजी गर्नुका साथै बलियो सम्बन्ध रहेका पक्षहरू र सम्बन्ध कायम हुन नसकेका पक्षहरू केलाउँदै कतिपय उखानहरूमा पर्यावरण मैत्री भाषिक व्यवहार हुन नसकेको निष्कर्ष निकाल्नु यस आलेखको प्राप्ति हो ।

स्नातक तहको नेपाली भाषा कक्षामा सिकाइ सहजीकरणको उपयोग {The Use of Learning Naturalization in the Nepali Education Class of Bachelor}

2023-02-05T14:44:24+00:00

प्रस्तुत लेख सिकाइ सहजीकरणका क्षेत्रमा केन्द्रित छ । यस लेखको उद्देश्य त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत स्नातक तहको नेपाली भाषा कक्षामा सिकाइ सहजीकरणको उपयोगको अवस्थाका बारेमा शिक्षकहरूको धारणा पहिल्याउनु रहेको छ । यो अनुसन्धान गुणात्मक ढाँचा, व्याख्यावादी दर्शन, घटना अनुभव पद्धति र रचनावादी (निर्माणवादी) सिद्धान्तमा आधारित छ । यसका लागि पोखरा महानगरपालिकाका स्नातक तहमा अध्यापन गर्ने शिक्षकलाई सूचकका रूपमा लिई अन्तर्वार्ता उपकरणका माध्यमबाट उनीहरूका सिकाइ सहजीकरणसँग सम्बन्धित जीवन्त अनुभव सङ्कलन गरिएको छ । प्राप्त तथ्याङ्कलाई अभिलेखन गर्ने, सङ्केतन गर्ने र आशय (थिम) बनाई प्रस्तुतीकरणका साथ छलफल गरी निष्कर्ष निकालिएको छ । अनुसन्धानको प्राप्तितर्फ दृष्टि दिँदा उक्त तहका नेपाली भाषा विषयका विद्यार्थीहरू सिकाइमा नियमित, सक्रिय र सहभागी भएको पाइन्छ । सिकाइ सहजीकरणमा स्तरअनुसारका विधि, सामग्री, सूचना र प्रविधि तथा कक्षा व्यवस्थापन भएको पाइन्छ । सिकारुलाई सिद्धान्त र व्यवहारबिच समन्वय गराई आत्मप्रतिविम्बन र बहुबौद्धिकताको उपयोगका साथ ज्ञान हस्तान्तरण गर्ने नभई उनीहरूमा ज्ञानको निर्माण गर्ने अवसर दिनुपर्छ भन्ने शिक्षकको अभिमत देखिन्छ । सहयोगात्मक सिकाइ, सिर्जनात्मक र परियोजना कार्य तथा विद्यार्थीलाई नै समस्याको समाधान गर्न उत्प्रेरित गर्ने र आवश्यक पृष्ठपोषण दिने गर्नाले सिकारुमा अपनत्वको भावनाको विकास भई सिकाइमा स्थायी परिवर्तन आउने धारणा सम्बन्धित शिक्षकहरूको छ । अतः स्नातक तहको नेपाली भाषा कक्षामा सिकाइ सहजीकरणको उपयोग गर्दा यस्ता पक्षहरूमा ध्यान दिनु आवश्यक देखिन्छ । सिकाइ सहजीकरणको उपयोगका विषयमा रुचि राख्ने अध्येताका लागि प्रस्तुत लेखले सहयोग पु¥याउने अपेक्षा राखिएको छ।

‘साल्गीको बलात्कृत आँसु’ कथामा वर्गीय द्वन्द्व {Class Struggles in Salgi's Raped Tears}

2023-02-05T15:12:36+00:00

प्रस्तुत ‘साल्गीको बलात्कृत आँसु’कथामा वर्गीय द्वन्द्व शीर्षकको आलेख माक्र्सवादी वर्गीय चिन्तनका कोणबाट कथालाई विश्लेषण गर्ने उद्देश्यले तयार पारिएको हो । आलेख तयार पार्ने सन्दर्भमा मूलतः पुस्तकालय कार्यको उपयोग गरी संकलन गरिएका प्राथमिक र द्वितीयक स्रोतका सामग्रीहरूको अध्ययनबाट प्राप्त तथ्यलाई तर्क, प्रमाण÷साक्ष्य र उदाहरणका आधारमा पुष्टि गरिएको छ । कथामा प्रयुक्त ल्वाँगे घर्ती, सरदार्नी लगायतका पात्रहरूले शोषक र सामन्त वर्गको प्रतिनिधित्व गरेका छन् भने साल्गी, साल्गीकी आमा, आवा लगायतका पात्रहरूले शोषितपीडित वर्गको प्रतिनिधित्व गरेका छन् । खासगरी ल्वाँगे घर्तीजस्तो दलालले गाउँकी सोझी केटी साल्गीलाई आर्थिक प्रलोभनमा पारी जागिर लगाइदिने बहानामा कानपुरको वेश्यालयमा पु¥याई नारकीय जीवन बिताउन बाध्य बनाएको छ । साल्गीको देह व्यापारबाट वेश्यालयकी मालिक्नी सरदार्नी रातारात धनी बनेकी छ तर साल्गी जीर्ण शरीर र विदीर्ण हृदय लिएर गाउँ र घरपरिवारको सम्झनालाई केवल हृदयमा सजाएर बाँच्न विवश छ । वर्गीय चिन्तनका कोणबाट कथालाई दृष्टिगत गर्दा कथाका निम्नवर्गीय पात्रहरू गरिबी÷अभाव र अशिक्षाको शिकार, यौन शोषण र प्रताडना, लैङ्गिक उत्पीडनबाट आक््रmान्त छन् । यति हुँदाहुँदै पनि निम्नवर्गीय पात्रहरू सम्भ्रान्त वर्गको शोषणका विरुद्ध सशक्त रूपमा उत्रिएका छन् । सम्भ्रान्त वर्गका पात्रहरूको क्रुरतापूर्ण व्यवहारका विरुद्ध निम्नवर्गीय पात्रहरूले सङ्घर्ष र विद्रोहको आगो ओकलेका छन् । कार्ल माक्र्सले भनेझैँ सम्भ्रान्त वर्गको शोषण र उत्पीडनबाट मुक्ति पाउनका लागि निम्नवर्गीय पात्रहरूले गरेका प्रयत्नका कारण कथा वर्गीय द्वन्द्वका कोणबाट सफल देखिएको छ ।