Nepalbhasha

नेपाःगाःया स्थाननामय् दुगु विशेषता व ह्यूपाःया दुवाला

भरत Bharat महर्जन Maharjan — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

नेपाःया प्राचीन सभ्यताया केन्द्रस्थलतमध्ये नेपा:गा: नं छगू खः । नेपा:गालय्‌ सभ्यता विकास याःपिं व थन मूलबासीकथं नालातःपिं नेवाःत खः । थन आकारय्‌ तःकुगु, मध्यम व चीकुगु यानाः दर्जनौं प्राचीन व मध्यकालीन नेवाः बस्ती दु । अथे हे नेपा:गालय्‌ धार्मिक, सांस्कृतिक, पुरातात्त्विक व ऐतिहासिक महत्त्वं जाःगु थीथी ख्यः, देवस्थल, पुखू, तीर्थ, दिप आदि दु । थथे प्राचीन सभ्यताया विकास व विस्तार जूगु लागा जुयाः थनया थाय्‌बाय्‌या प्राचीन ईनिसें प्रचलित नांत दु । स्थानीय जनभाषाय्‌ ल्यनाचोंगु ऐतिहासिक स्थाननामं थनया प्राचीनताया क्रमिक विकासक्रम, जातीय इतिहास, भाषिक विकासक्रम, धार्मिक-सांस्कृतिक परम्परा, रीतिथिति, वास्तु, प्रकृति आदिबारे थीथी तथ्य उलाचों । सलंसः दँन्ह्यःनिसें खुल्ला बुँ-बाली, ख्यः, देवस्थल, पुखू, बगः आदिया रूपय्‌ दुगु लागाय्‌ अस्वाभाविक ढंगं बोलंगु बस्तीकरण, शहरीकरण व बजारीकरणं थनया स्थाननामय्‌ नं अस्वाभाविक ह्यूपाः हयाब्यूगु दु । अप्वः संख्याय्‌ गैरनेवाःतय्‌गु उपस्थितिं प्रचलित नेवाः स्थाननाम विस्थापित जुयाः न्हू-न्हूगु नेपाली नां स्थापित जुयावःगु सलंसः दसु खंकेफु । गनं-गनं ला अंग्रेजी खँगोलं तकं थाय्‌ कयाहःगु अवस्था दु । शदीऔं न्ह्यःनिसें मौखिक परम्परां हस्तान्तरण जुजुं वःगु नेपाःगाःया स्थाननामत मेगु न्हू नामं विस्थापन जुयावंगुया थीथी कारणत दु । थन प्रचलित नां चीकाः न्हू–न्हूगु नां बोलनाचोंगुया मू कारणतय्‌के राज्यया उदासीनता, व्यवसायिक मनोविज्ञान, व्यक्ति वा समूहं यत्थें नामांकरण याइगु प्रवृति, अंग्रेजी व नेपाली भाय्‌या प्रभाव, नेपा:गालय्‌ जुयाचोंगु भौतिक निर्माण व सामाजिक संरचनाय्‌ वःगु ह्यूपाः आदि खनेदु । नेवाःवस्तीं पिने लाःगु लागाय्‌ ९१ प्रतिशत नांत न्हू नामं विस्थापित याःगु व ९ प्रतिशत ऐतिहासिक नामं जक स्थायित्व कयाः छेलाबुलाय्‌ लेंगु खनेदु ।

भाषाविज्ञान अध्ययन : एडवार्ड सपिरया सिद्धान्त

दीपा Dipa महर्जन Maharjan — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

मनू सामाजिक प्राणी खः । समाजय्‌ थःथवं विचार, भाव, इच्छा व्यक्त याय्‌गु निंतिं भाषाया विकास जुल । उकिं मनूतय्‌ दथुइ जुइगु अर्थपूर्ण संचार हे भाषा खः । अले थ्व हे भाषाया वैज्ञानिक अध्ययन हे भाषाविज्ञान खः । मनूया जीवनय्‌ भाषा छगू प्राकृतिक व सामान्य अंगकथं नालाच्वंगु दु । संसारया फुक्क भाषाया लेखन अभ्यास मदु । गुलि भाषा ला सम्बन्धित समाजया मनूतय्‌सं नोंवाइगु ध्वनि, खँगोः आदिया आधारय्‌ जक ल्यं दु । भाषाया छाय्‌ लेखन शैली मदुगु ?, ध्वनि व लेखन दथुइया सम्बन्ध, भाषिक संचार आदिया विषयसं भाषाशास्त्री एवं मानवशास्त्री एडवार्ड सपिरं व्याख्या यानादी । वय्‌कलं भाषाविज्ञान व मानवशास्त्रया अन्तरसम्बन्धया विषयसं अध्ययन यानादी । सपिरं भाषायात विशुद्ध मानवीय व मानवीय भाव, विचार, इच्छा स्वतन्त्र रूपं संचार याय्‌गु असहज वा अस्वाभाविक प्रतीकात्मक प्रणालीकथं परिभाषित यानादी । अथे हे, भाषा व संस्कृतिया सम्बन्धयात नं सपिरं विशेष महत्व बियादी । संस्कृतिं भाषाया आकृति निश्चित याइगु मखुसें संस्कृतियात निश्चित रूप बीगु ज्या भाषां याइ ।

पुलांगु प्याखं-इकुनप्याखं

जीवन कुमार Jeevan Kumar महर्जन Maharjan — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

नेपालभाषाय्‌ प्याखं धाय्‌बले नाटक व नृत्य नितां कःघाः । नेपालय्‌ देवदेवीया प्याखं भाव नृत्यं शुरु जुयाः लिपा नृत्य नापनापं मे हालीगु विकास जुजुं बुलुहं नाटकया रूप काःगु खः । देवदेवीया प्याखं ख्वाःपाः पुयाः हुइगु खः । लिपा तिनि संवादया विकास जुल । थथे प्याखं दकलय्‌ न्हापां भाव नृत्यं शुरु जुयाः लिपा संवादतक विकास जूगुलिं हे प्याखं धाय्‌बले नाटक व नृत्य नितां कःघाःगु जुइमाः । तान्त्रिक शक्तिया मू स्रोतकथं पूजाआजा यानावयाचोंपिं पीठगण द्यःयात मूर्ति जक थापना यानाः मगानाः उगु मूर्ती जीवन्यास विधिं देवत्व प्रतिस्थापन याय्‌धुंकाः तिनि व द्यःया सजीवता दइगु विश्वास जूगुलिं थीथी देवदेवीयात सजीवता बीगु झोलय्‌ मनूया शरीरदुने द्यः दुबिकेगु परम्परा न्ह्यात । थुगु हे परम्परादुने थीथी मातृकायात नं सजीवता बीगु ज्या जुल । थ्व हे झोलय्‌ इकुनप्याखं दय्‌केगु ज्या जुल जुइ । तान्त्रिक शक्तिलिसे स्वापू दुगु अजिमा प्याखंत मल्लकालीन इलय्‌ इकुनप्याखंया नामं म्हसीका वयाचोंगु खः । इकुनप्याखंया नामं परिचित प्याखंत थौंकन्हे थीथी नामं म्हसीकाः वयाचोंगु दु ।

कुसि निबन्धय् प्रगतिवाद

लसता Lasata सिं Sing — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

साहित्यया प्यंगू विधा कविता, आख्यान, नाटक व निबन्ध मध्ये छगू न्हूगु उत्कृष्ट गद्य साहित्य विधा निबन्ध खः । १६औं शताब्दी फ्रान्सं शुरु जूगु निबन्ध विधा नेपालभाषा साहित्य खेलय्‌ झण्डै सोसःत्या दँ लिपातिनि खनेदत । थोहे झ्वलय्‌ आधुनिक निबन्धकारया रूपय्‌ खनेदुम्ह छम्ह निबन्धकार पद्मरत्न तुलाधर खः । पद्मरत्न तुलाधरया निबन्ध नेपालभाषा साहित्य खेलय्‌ सफल निबन्ध कथं दुथ्यागु दु । पद्मरत्नया बुलुमि निबन्ध पुचः(नेसं १०८३), बाथरुम मेमेगु निबन्ध (नेसं ११३२) व लुमं लुमं न्ह्याइपुसे च्वं ! (नेसं ११३५) यानाः सोंगू निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । थुगु चोसुइ बुलुमि निबन्ध संग्रहय्‌ दुथ्याःगु झिपु निबन्धमध्ये कुसि निबन्धयात जक दुवालाः कुसि निबन्धयात प्रगतिवादी सिद्घान्तया आधारय्‌ विश्लेषण जूगु दु । अथे हे प्रगतिवाद सिद्धान्तयात छेलाः निबन्धय्‌ दुथ्याःगु मूल्य मान्यता, बिचा:, चिन्तनया विश्लेषण जूगू दु । चोसुया लागि प्राथमिक जोलंकथं बुलुमि निबन्ध संग्रहयात नालातःगु दुसा द्वितीयक स्रोतकथं पद्मरत्न तुलाधर व वय्‌कःया विषयवस्तुलिसे स्वापू दुगु प्रकाशित थीथी सफू व लेख रचनात संकलन यानाः अध्ययन जूगु दु ।

नेपालभाषा शिक्षाया इतिहास

रविन Rabin श्रेष्ठ Shrestha — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

आधुनिक शिक्षाया संस्थागत व्यवस्था न्हेव नेपालय्‌ नं भारतय्‌ छेलाबुलाय्‌ दुगु वैदिक वा संस्कृत शिक्षा व वौद्ध शिक्षा परम्परा निगूकथंया शिक्षा छेलाबुलाय्‌ वयाच्वंगु ख:। किरातकालया शिक्षावारे एकिन याय्‌फूगु मदु । मल्लकालय्‌ मल्ल जुजुपिन्सं जनतायात शिक्षा बीमा: थेँ मताय्‌कू । शाहकालया पूर्वार्द्धय्‌ सर्वसाधारणया नितिं स्कूल चाय्‌कुगु खनेमदु । दरवारय्‌ राजगुरु तया: ब्वँकीगु ख:सा मेपिं गुरुया छेँय्‌ वना: ब्वनीगु ख:। आधुनिक शिक्षाया प्रारम्भ विसं १९१० सालं दरवार हाईस्कूलं जुल । नेपालभाषा शिक्षाया प्रारम्भ महावीर स्कूल व नेपाल राष्ट्रिय विद्यापिठं जूगु खनेदु । थौंकन्हय्‌ वया: पूर्व प्राथमिक तगिंनिसे पीएचडीतक नं नेपालभाषां याय्‌गु व्यवस्था दु । थुगु च्वसुया उद्देश्य नेपालय्‌ नेपालभाषा औपचारिक शिक्षा गुबलेनिसें न्ह्यात धइगु मालेगु ख:। च्वसूलिसे स्वाःगु पुस्तकालयया सामग्री छेलागु दु । पूर्वीय भाषाकथं माध्यामिक तगिमय्‌ नेसं १०७१ निसें नेपालभाषा ब्वने दुगु खः। आइ.ए.तगिमय्‌ नेसं १०८० निसें नेपालभाषा ब्वनेदत । १०९७ निसें डिग्री बाइ डिजर्टेशन याय्‌गु ब्यवस्था जुल । थुकथं राणाकालंनिसें नेपालभाषायात प्रजातन्त्र वय्‌धुंका: तक नं सरकारं नेपालभाषायात कोतेलेगु हे नीति का:गु खनेदु ।

आगन्तुक खँगोः

राजित बहादुर Rajit Bahadur श्रेष्ठ Shrestha — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

नेपालभाषा लिच्छविकालसिबें न्ह्यः हे प्रचलनय्‌ वय्‌‌धुंकल । थुकिया दसुकथं लिच्छविकालीन अभिलेखय्‌ गैरसंस्कृत खँगोःत थौंतक नेपालभाषाय्‌ छेलाचोंगुयात काय्‌‌छिं । नेपाःया प्रशासनिक ज्याखँय्‌ लिच्छविकालनिसें थीथी कालखण्डय्‌ संस्कृत, मैथिली व खसभाषाया विशेष भूमिका दु । उकिं नेपालभाषाय्‌ थुकिया प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष प्रभाव लाइगु स्वाभाविक खः । आधुनिक इलय्‌ जुयाचोंगु वैज्ञानिक आविष्कार, शिक्षा, संचारया तिव्र विकास व आन्तरिक तथा पर्यटकीय व्यवसायं नं नेपालभाषाय्‌ प्रभाव लाकाचोंगु दु ।

धुस्वांसाय्मिया ‘जितभ्वातिंजिसतः’ उपन्यासय् अस्तित्ववाद

राकेश Rakesh महर्जन Maharjan — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

थो चोसु धुस्वां साय्‌मिया ‘जि भ्वातिं जि सतः’ उपन्यासयात अस्तित्ववादी सिद्धान्तय्‌आधारित विश्लेषण खः । मनूया अस्तित्व व थोया विशिष्ट विशेषताया अध्ययनय्‌केन्द्रित दार्शनिक चिन्तनया नां अस्तित्ववाद खः । मनूया जीवनया मूल समस्या मालेगु व उकिया परिप्रेक्ष्यय्‌जीवनया सत्य लुइकेगु अस्तित्ववादया विशिष्ट अभिप्राय खः । अस्तित्ववादं धाइ निरर्थक व निस्सार संसारय्‌मनू विसंगति अवस्थाय्‌दुःख, पीडा भोगे यानाचोनी । अस्तित्ववादया मुख्य लक्ष्य मनू, मनूया स्वतन्त्रता खः व वं भोगे याइगु जीवन खः । चोसुइ अस्तित्ववादया सिद्धान्त छेलाः जि भ्वातिं जि सतः उपन्यासय्‌खनेदुगु अस्तित्ववादी दृष्टिकोणया विश्लेषण याय्‌गु कुतः जूगु दु । चोसुयात आवश्यक सामग्री पुस्तकालय विधिं मुंकातःगु दुसा विश्लेषण याय्‌त निगमन विधि छेलाः वर्णनात्मक विधिइ न्ह्यबोयातःगु दु । पाठपरक तथ्यय्‌आधारित जुयाः उपन्यासया मूल पात्र ‘चन्द्रलक्ष्मी’यात मनूकथं विश्लेषण यानाः अन खनेदुगु जीवनया सार, दुःख, पीडा, निराशा, विसंगति, मृत्युचेत व थोदथुइ मूल पात्रया स्वतन्त्र छनोट, वया कर्म व उकिं हइगु सुखद् व दुःखद् लिच्वःयात दुवालाः उपन्यासय्‌खनेदुगु अस्तित्ववादी दृष्टिकोणया निष्कर्ष पिकयातःगु दु ।

केलत्वाःया अभिलेख

राजनलाल Rajanlal जोशी Joshi — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

लः त्वनेगु पदार्थ खः । थ्व अन्न नं खः । अन्न सय्‌केत लः मदय्‌‌क मगाःगुलिं हे थुकियात अन्न धाःगु खः । जीवन निर्वाह याय्‌ धुंकाः जीवनयात परिशुद्धिया नितिं नं लः माः । थुकथं जीवनया हरेक ख्यलय्‌ माःगु लखं हे सभ्यता दय्‌‌की । लः मदय्‌‌क सभ्यता न्ह्याइमखु । नेपाःगाःया येँ देय्‌ दुने नं थौंया सघन येँ देय्‌ लखं हे विकास जूगु वस्ती खः । प्यखेरं खुसि न्ह्यानाच्वंसां नगर निर्माणया नितिं उगु लः नगर दुने हय्‌‌मफयाः लिच्छविकाल न्ह्यःतक बन्जर वा सुख्खा येँ देसय्‌ दकले न्हापां मानदेवं लः हःगु खः । थ्व हे लः हःगु प्रसंग दुथ्यानाच्वंगु अभिलेख खः केलत्वाःया अभिलेख । थुकी लः हया धकाः न्ह्यथने धुंकाः थ्व लागाय्‌ चहपह अप्वल । अझ मेमेगु भौतिक संरचना निर्माणलिसें स्वापू दुगु अभिलेख लुयावःगु आधारय्‌ हाडिगाँ वा नरलय्‌ न्यनाच्वंगु नेपाःगाःया सभ्यता येँ देसय्‌ विस्तार जुल धाय्‌‌फु । उकिं केलया अभिलेख येँ देय्‌‌या जीवनसूचक खः । थ्व हे लखं थनया लः सम्पदायात जक मखु थन सुख्खा भूमी नं जीवन थनेगु ज्या याःगु दु ।

बुद्ध सायमिया कविताय् वर्गद्वन्द्व

रवि Rawi शाक्य Shakya — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

मार्क्सवादया मूल आधार द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद ख: । मार्क्सं चेतनायात मखु पदार्थयात अन्तिम सत्य स्वीकार या:गु दु । संसारय्‌ हरेक वस्तुइ द्वन्द्व जुयाचोंगु दइ । अन्तरविरोधया कारणं हे हरेक वस्तुइ गतिशीलता दइ, न्हूगु सृजना जुइ, पुलांगु नष्ट जुयावनी । पुलांगुयात निषेध मयाय्‌कं छुं नं क्षेत्रय्‌ प्रगति जुइमखु । मानव सभ्यताया विकास हे वर्गद्वन्द्वया कारणं जूगु ख: । उकिं मार्क्सं मानव समाजया विकासयात वर्गसंघर्षया इतिहास धा:गु दु । थुगु चोसुइ बुद्ध साय्‌मि 'जि जिगु वर्तमान' व 'जिन्दगी बँय्‌ वा:गु हि चेतनाया मि' निगू सफूदुने दुथ्यानाचोंगु कविताय्‌ वर्गद्वन्द्वया चित्रण गुकथं जुयाचोंगु दु धका: विवेचना यानात:गु दु । बुद्ध साय्‌मि आर्थिक विभेदया कारणं समाज वर्गय्‌ विभाजित जूगु, चोय्‌या वर्गं कोय्‌या वर्गयात शोषण यानाचोंगु अवस्थाप्रति सचेत जू । वर्गभेद सृजना याय्‌त धर्मं नं गुहालि यानाचोंगुप्रति विरोध याना: अध्यात्मया बन्धन चो:फुइत आह्वान यानादीगु दु । मार्क्सं थें शोषित–पीडितपिं सचेत जुयाः न्ह्यांवना: वर्गविहीन समाज दय्‌केगु इच्छा प्वंकादीगु दु ।

रञ्जना लिपिया म्हबो

शरदवीर Sharadbir कंसाकार Kansakar — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

भारतय्‌ बोलंगु ब्राम्ही लिपिया विकासक्रमय्‌ नेपालय्‌ थःगु हे पहः दुगु नेपाल लिपिया विकास जुल । ब्राम्ही लिपिया कालावधि सामान्यतः ईपूया निगू शताब्दीनिसें ईशाया प्यंगूगु शताब्दीतक माने यानातःगु दु । थुकिया दथुइ थो आखः रूपय्‌ छुं हिउपाः वःगु लूगु दु । थुगु हिउपालं ईशाया सोंगूगु शदी छगू न्हूगु रूप बोलनावल । थुकियात गुप्त लिपिया नां बियाबिल, छाय्‌कि भारतया गुप्त सम्राट पिनिगु कालय्‌ न्हापाया ब्राम्हीसिकं बिस्कं रूप बोलन । गुप्त लिपिया थो रूपय्‌ खुगूगु शदीतक चले जुल । थोयां ल्यू मेगु हिउपाः वःबले थुकी छगू वैशिष्ट्य थो मिलेजुल कि दकों आखलय्‌ कुं (कोण) वा छ्‌यं (शिरोरेखा) समावेश जुल । खुगूगु निसें गुंगूगु शताब्दीया दथुइ हानं अथे हे वैशिष्ट्य बोलन, गुगु थुकी गुप्त लिपिलिसे अलग्ग यानाब्यूगु दु , गथे - (१) गुप्त लिपिया आखःया तपेंगु धोः कोय्‌पाखे खवय्‌ चाःतूगु लूगु दु, व (२) मात्रात बेकोयाः ताहाकः जुयावन । उकिं थुकियात ‘कुटिलाक्षर’ वा ‘कुटिलालिपि’ धयाबिल । गनं गनं ‘विकटाक्षर’ (चाःतूगु लिपि) नं नां दु । मात्रा पूवंगु ई जूगुलिं थुगु ईया लिपियात ‘सिद्धमातृका’ नं धाइ । थो हे लिपिया आधारय्‌ नेपाल लिपिया विकास जुल । व नेपाल लिपिया छगू भेद रञ्जना लिपि बोलन । रञ्जना ज्यान दुगु आखःकथं मान्यता दुगुलिं थुकियात मनूतय्‌ म्हबोनाप जोलाकाः नां छुनातःगु दु ।

संस्कृति निर्माणया आधार

वज्रमुनि Bajramuni वज्राचार्य Bajracharya — Tue, 16 Aug 2022 00:00:00 +0000

जंगली अवस्थां सभ्य जुयाः म्वाय्‌स:गु अवस्थाधुंकाः मनूतय्‌सं थःगु बुद्धि विवेक छेलाः चिन्तन याय्‌गु झोलय्‌ संस्कृतिया निर्माण जुल । मनूतय्‌गु मजीमगाःगु आवश्यकता पूवंकेगु धैगु सभ्यता खःसा सभ्य जुयाः गुकथं म्वाय्‌गु धैगु चिन्तनया उपज संस्कृति खः । लं पुनेगु, बाजं थाय्‌गु सभ्यताया चिं खःसा लं पुनेगु बाजं थाय्‌गु कलात्मक चिन्तन संस्कृति खः । थुजोःगु चिन्तनय्‌ उगु थाय्‌या लकस, मौसम, प्राकृतिक वस्तु, भूगोलं तःधंगु भूमिका म्हिती । पर्यावरणपाखें मनूतय्‌सं थःगु शारीरिक अस्तित्व लेंकातय्‌गु कुतः यानाचोनी । थः व थः चोनागु समाजया अस्तित्व लेंकेगु, निरन्तरता बीगु लागि याःगु मंकाः कुतःपाखें संस्कृतिया जन्म जुइ । संस्कृत भाषाय्‌ परिष्कृतया अर्थय्‌ छेलातःगु खनेदु । थुगु चोसुइ नेपाःगाःया नेवाःतय्‌सं न्ह्याकाचोंगु संस्कृतियात लिधँसा दय्‌कागु दु । भौगोलिक, धार्मिक आस्थाकथं नेवाः संस्कृति निर्माण जुयाचोंगु खनेदु । नेवाः संस्कृति निर्माणया आधार हिन्दू बौद्ध दर्शन चिन्तनपाखें प्रभावित खनेदुसा थुगु चिन्तनया मूल आधार पर्यावरण हे खनेदु । जुलियन स्टेवार्डया सांस्कृतिक पर्यावरणया सिद्धान्तयात थुगु चोसुइ छेलेगु जुइ । जुलियन स्टेवार्डया धारणाकथं पर्यावरणपाखें मनूया जीवनय्‌ प्रत्यक्ष असर लाकी । उगु थाय्‌या लकसया अन्तरक्रियापाखें हे विशिष्ट संस्कृतिया विकास जुइ । प्रकृतिनाप संघर्ष याय्‌बले सुनां त्याकेफै वयागु अस्तित्व लेनाचोनी । सु संघर्षय्‌ बुइ व लोप जुइ डार्बिनया विकासवादी सिद्धान्तया आधारय्‌ जुलियन स्टेवार्डं संस्कृतिया निर्माण पर्यावरणया आधारं जुइ धैगु सांस्कृतिक पर्यावरणया सिद्धान्तयात परिक्षण याय्‌कथं थुगु चोसु तयार जूगु दु ।