Sahayaatra सहयात्रा

Overview of Nepalese Politics from a Managerialism Perspective

Chandan Katuwal — 2023-09-27

This study examines how managerial practices affect political decision-making and policy execution in Nepal from a managerial perspective. The research aims at the main characteristics of Nepal's political system and how effectively management strategies work to encourage good governance. The study argues that in order to foster effective leadership, boost accountability, and shape the country's future, Nepali political leaders can gain from using managerial principles including servant leadership, effective delegation, teamwork, openness, communication, and transparency. Through a literature analysis, the study identifies and evaluates significant programs and strategies employed to solve political concerns in Nepal. The study employs a qualitative research design that includes a thorough examination of secondary sources such as academic articles, government reports, international agencies and NGO reports. This article explores management strategies that support effective governance in Nepal. It looks at how managerial practices influence political judgments and the implementation of policies The researcher further recommends continuing to implement managerialism tactics like PBB and PPPs and accommodating practices like RBM & e-governance to boost managerialism in the political system. One of the study's drawbacks is its limited focus on management viewpoints.

Kirant Folk Narratives: Exploring the Socio-Cultural Implications

Prakash Rai — 2023-09-27

The paper analyzes how folk narratives in Kirant Rai shape the socio-cultural and ritual practices and values in day-to-day life. The core meanings of the narratives profoundly impact the formation and structure of socio-cultural beliefs and behaviors not only on people in a particular community but also on people from around the globe. Based chiefly on the two folk narratives— Hechchhakuppa and Sumdima and Paruhang, the paper analyzes the narrative texts under certain thematic issues such as the institutionalization of the human society, ritual performative, and representation by using functional, and socio-cultural theory by Dundes and Bascom respectively to spot the underlying impacts of the narratives on communities and people. The narrative texts which have been collected through fieldwork and transcription of oral narratives serve as primary data for the paper. When analyzing the texts, the folk narratives have been found to have greatly contributed to developing and transferring the belief system, ritual practice, and societal norms in the society.

Situational Analysis of Human Development in Nepal

Raja Ram Pyakurel — 2023-09-27

Human Development as progress towards greater human well-being, and provided country-level data for a comparing country status based on the well-being indicators. The main objective of the study is to analyze the overall human development status of Nepal. Data were collected through the national census and survey, UNDP HDI reports and online materials. According to the HDI report 2021\22 Nepal perform in the 143rd position with a 0.602 value. The trend of HDI is increasing despite 2021 \22. Nepal's HDI achieved the highest index in 2019 with 0.611 after 29 years. Nepal uplifted into medium development human development. In SAARC countries Nepal's HDI value is comparatively low compared with Sri Lanka, Bhutan, Maldives and India. Bagmati province ranks at the top and Madesh and Karnali provinces perform worst in HDI, GDI, GII and MPI indices according to the HDI Report 2020. Bagmati and Gandaki provinces have high literacy, life expectancy and GDP per capita. Between 1990 to 2022 Nepal's HDI value changed from 0.399 to 0.602 a change of 50.9%, during the period. For the improvement of the HDI indices, the government should formulate and implement appropriate policies which shape the regional and national targets.

Customer Satisfaction in Automobile Industry in Kathmandu District

Rohit Kumar Shrestha — 2023-09-27

This study aims to evaluate the relationship between the satisfaction of customers in terms of after-sales services in the automobile industry in Kathmandu. This study applied a descriptive research design. This study type was quantitative. Since the population is unknown in this study 384 questionnaires were collected from respondents of this research work applying a purposive sampling technique. The population of the study was both two-wheelers and four-wheeler vehicle users from many places in Kathmandu and various backgrounds. Purposive sampling techniques were used in this study. This study applied the self-administered close-ended survey questionnaire. Multiple choice questions based on the Five-Point Likert Scale developed by Rensis Likert were used to mention a level of a statement of disagreement to an agreement where 1 indicates strongly disagree and 5 indicates strongly agree. Data were analyzed based on the majority of respondents/ responses collected out of the total sample size (384) entered in the table of the Five-Point Likert Scale. Respondents who are in favor of an agreement with all of the tables and statements are more than those of disagree. Therefore, it can be concluded that there is a high association between the satisfaction of customers with components of after-sales service i.e., the cost of service, service quality, responsiveness, and speed of service of automobiles in various places in Kathmandu. It can be concluded that these components are associated with customer satisfaction. The automobile industry should be guided by the Kano model to meet the requirements of consumers in terms of products and services.

English Teachers' Perception towards Using ICTs in ELT in Secondary Schools of Bhojpur Municipality: A Census Study

Uttam Sing Rai — 2023-09-27

This study attempts to investigate English teachers' perception towards using ICTs in English language teaching in Secondary Schools of Bhojpur Municipality. The Census method was adopted to obtain the objectives. Likert-scale survey questionnaires and non-participation observations were adopted as the techniques and tools of data collection to answer the research questions. The result of the study exhibits that the integration of ICTS in teaching English enhances the learning of the English language. The idea of using ICTs such as YouTube videos improves the listening and speaking skills of the English language of both teachers and students. In addition, the majority of English language teachers have a positive attitude towards the use of ICTS in English language teaching. Most of the teachers had positive perceptions towards the use of ICTs in helping students to master their grammatical competence.

तामाङभाषाको लेखनप्रणाली बारे खोज र चर्चा

अजितमान Ajitman तामाङ Tamang — 2023-09-27

तामाङभाषा नेपालमा बोलिने पाँचौ ठूलो जनसङ्ख्याले बोल्ने भाषा हो । तामाङ समुदायमा बौद्धधर्मको ग्रन्थहरू प्रचलनमा आएको समय देखि तामाङभाषाको लेखन प्रारम्भ भएको सङ्केत प्राप्त भएको छ । तामाङभाषामा लेखिएको पुरानो ग्रन्थहरूमा जीक्तेन ज तामछ्योअी, ताम्बाकाअीतेन जस्ता हस्तलिखित पुस्तकहरू हुन् । तामाङभाषाको पुरानो लेखनशास्त्रीय बौद्ध धार्मिक लिपि अुछेन तामयीगमा लेखिएको पाइन्छ । त्यसपछि अङ्ग्रेजी भाषाको रोमन लिपिमा र नेपालमा देवनागरी लिपिमा तामाङभाषाको लेखन कार्य भइरहेको देखिन्छ । सबैभन्दा पुरानो तामाङ लेखन जिग्तेन तामछ्योअी ल्हाछ्योअीम्हीछ्योअी जगतका वृतान्त, देव तथा मानव नीति साथै तामाङ जातिको उद्गम बारेमा ह्रुअीछेन च्योब्गे “महान १८ तामाङ थरूहरू” को वर्णन गरेको छन् । यस ग्रन्थमा नेपालका अंशुवर्मा र नरेन्द्रदेव र भारतका हर्षबद्र्घन राजाको परलोक भइ सकेको उल्लेख गरेका छन् । नुवाकोट जिल्लाबाट प्राप्त अर्को एक पुस्तक ग्याल्पो पेच्या सुग्स्सो “राजाको वृतान्त पुस्तक” को पुस्पिका वाक्यमा तिब्बती सम्बत् ११२० को दशौं महिनामा पुस्तक लेखिएका पेच्या हस्तलिखित पुस्तकमा उल्लेख गरिएको कालको विश्लेषणले एकहजार वर्ष अघिको तामाङलेखन भएको जानकारी प्राप्त भएको छ । यो हस्तलिखित पुस्तक अुछेन र ख्युग्यीग लिपिमा लेखिएका छन् । लेखनप्रणालीका दृष्टिले यो लेखनका दुई भेदहरू तामयीग र तामाङ सम्बोटा लेखनप्रणाली प्रयोग भएको देखिन्छ । पुरानो तामाङभाषाको लेखनका हस्तलिखित ग्रन्थहरूबाट लिप्यन्तर गरी देवनागरी लिपिको प्रयोग गरी नव तामाङलेखनको थालनी गरिएको देखिन्छ । यस्तो लेखनमा दुई लेखन भेदहरू देखिएका छन् । तामाङलेखनका यी भेदहरू किन र कसरी आए ? लेखनमा किन एकरूपता हुनु सकेन ? भन्ने विषयमा अनुसन्धान नभएको हुनाले सो विषयमा यो खोज केन्द्रित रहेको छ । तामाङभाषाको लेखनका विषयमा भाषावैज्ञानिक सिद्घान्तका विधिहरू ध्वनि विज्ञान, वर्णविज्ञान, रूपविज्ञान, वाक्य विज्ञान, अर्थ विज्ञानका साथै लेखिम विज्ञानका ग्राफोलिङगुइस्टिकका सिद्घान्तहरूको उपयोग गरी अध्ययन विश्लेषण गरी साझा मानक लेखनप्रणालीको खोजी तथा तामाङभाषाको लेखनका वस्तुस्थिति बारेमा यहाँ चर्चा गरिएको छ ।

पिँजराको सुगा कविताको सिर्जनात्मक हेतु

अनिल Anil अधिकारी Adhikari — 2023-09-27

प्रस्तुत लेख पिँजराको सुगा कविताको सिर्जनात्मक हेतु मूल समस्यामा केन्द्रित रहेको छ । मूलशोधसमस्याको समाधानका लागि प्रतिभापरक सृर्जनात्मक हेतुको अवस्था, व्युत्पत्ति र अभ्यासपरक सृजनात्मक हेतुका लागि अलग्गै शोध्यप्रश्न निर्धारण गरिएको छ । पुस्तकालयीय कार्यसम्बद्ध प्राथमिक र द्वितीयक दुबै स्रोतका सामग्री उपयोग भएको यस लेखको पूर्णताका लागि गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा, विश्लेषणविधि तथा सैद्धान्तिक पर्याधारका रूपमा पूर्वीय काव्यचिन्तनअन्तर्गतको सिर्जनात्मक हेतु विषयक सिद्धान्त उपयोग भएको छ । साहित्य सृजनाका लागि स्रस्टा, सृजनात्मक ज्ञान र निरन्तर सृजनात्मक अभिवृत्तिलाई प्रतिभा, व्युत्पत्ति र अभ्यास पूर्वीय काव्यचिन्तनमा मूल्याङ्कनका प्रतिमानका रहेका छन् । स्रस्टा र सृजनाको कारकलाई परस्परमा जोड्ने विषयका रूपमा काव्यहेतुलाई सिद्धान्ततः मानव मानसिकतामा अवशिष्ट प्राकृत द्वन्द्वात्मक विचारको स्फूरण वा कल्पना तत्त्वलाई समन्वय गरी सम्यक र सन्तुलित रूपमा संयोजन गरी अभिव्यञ्जना गर्नसक्ने स्रष्टाको वस्तुजगत विषयक बृहत् अध्ययन, लोकपर्यवेक्षण र साहित्याध्ययनबाट प्राप्त ज्ञानलाई अभ्यासको निरन्तर शृङ्खलासँग जोडिने स्फूरण, ज्ञान र साधनाको त्रिपक्षीय अन्वयका रूपमा संश्लेषण गर्न सकिन्छ । उपर्युक्त सैद्धान्तिक प्राप्तिका अन्तर्यमा पिँजराको सुगा कवितालाई विश्लेषण र मूल्याङ्कन गर्दा लेखनाथमा अन्य हेतुका तुलनामा प्रतिभाको स्थान उच्च र सहजात रहेको छ । यही सहजात प्रतिभाका कारण प्रस्तुत कविता सामाजिक, मनोवैज्ञानिक, राजनीतिक र विश्वपरिवेशसमेतलाई संश्लेषण गरी भावगत द्वन्द्वात्मकताअन्तर्गत आएका अनेकौं विषयलाई अत्यन्त सम्यक र सन्तुलित ढाँचामा प्रस्तुत गरी अति सामान्यदेखि बौद्धिक पाठकसमेतका लागि ग्राह्य, पठनीय तथा समालोचक अनुसन्धानकर्ताका लागि विश्लेषणीय सामग्री बन्न पुगेको छ । नेपाली समाजको राजनीतिक र सामाजिक व्यवस्थालाई एउटा विशेषणमा सीमित गरी त्यसकै केन्द्रविन्दुमा राखेर प्रस्तुत गर्ने चातुर्यपूर्ण कलाका लागि लोकपर्यवेक्षणको गहन अनुभवलाई काव्यिक बुनोट प्रदान गर्ने कविमा अभ्यासको भूमिका पूर्वापर दुई हेतुकै समानान्तर सशक्त रहेको छ । कविकल्पना शक्ति, ज्ञान र अनुभवबाट प्राप्त सामग्रीलाई सहज तथा चातुर्यपूर्ण रूपमा सिर्जनाका माध्यमबाट अवतरण गराउनका लागि कविको सिर्जनाप्रतिको निष्ठा र दीर्घसाधनाबाट मात्र संभव हुने विषयको सशक्त प्रमाणको रूपमा प्रस्तुत कविता रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।

गोलार्द्धका दुई छेउ एकाङ्कीको संवाद विश्लेषण

खगेश्वर Khageswar भट्टराई Bhattarai — 2023-09-27

प्रस्तुत लेख गेलार्धका दुई छेउ एकाङ्कीको संवाद विश्लेषणकेन्द्री रहेको छ । उक्त एकाङ्कीमा पारस्परिक सम्झौता, आलोपालो, विषयको व्यवस्थापन र कथन युग्मको आधारमा संवादको विश्लेषण गरिने यो लेख गुणात्मक अनुसन्धान विधि तथा वर्णनात्मक र विश्लेषणात्मक ढाँचामा तयार भएको छ । भाषिक संरचनाको माथिल्लो एकाइ मानिने संकथनमा संबोधक र संबोधित समक्ष प्रस्तुत भएको कथ्य विषयमा आएका संवाद विश्लेषणका आधार के कसरी निर्धारित हुन्छन् ? भन्ने पक्षका आधारमा पाठको विश्लेषण गर्ने मानक संवाद विश्लेषण हो । प्रस्तुत गोलार्द्धका दुई छेउ एकाङ्कीमा रहेका प्रमुख पात्रका बीच पारस्परिक सम्झौता, क्रिया, प्रतिक्रिया, अनमेल विचार र आफ्नै कथनप्रति स्थिर प्रकृतिको भए पनि अर्काको भावलाई स्वीकार गरी प्रस्तुत भएको छ । संवादका लागि आवश्यकीय आलोपालो प्रक्रियाको उचित ख्याल गरिएको यस एकाङ्कीमा नारी र पुरुष पात्र दुबै सशक्त भूमिकामा रही विषयको व्यवस्थापन अन्तर्गत नेतृत्व लिन सक्षम रहेबको तथा विषय व्यवस्थापनमा समानान्तर शक्तिशााली अवधारणा राख्ने नारी र पुरुष पात्रका बिचको कथन युग्म शक्तिशाली रूपमा मुखरित रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।

समकालीन विश्वमा प्रजातन्त्र र यसका प्रारूपहरू

पर्बतकुमार Parbat Kumar राई Rai — 2023-09-27

समकालीन विश्वमा प्रजातन्त्र राज्यको शासन सञ्चालन गर्ने एउटा आधारभूत राजनीतिक मापदण्ड बनेको छ । प्रजातन्त्रको मानक के हुन सक्दछ भन्ने प्रश्नमा विद्वानहरू एकमत छैनन् । सामान्यतयाः प्रजातन्त्रमा आम जनताहरू राज्यको शासन सञ्चालन प्रक्रियामा सामेल हुनु पर्दछ भन्ने मानिन्छ । विश्वमा प्रजातन्त्रका लागि विभिन्न प्रारूपहरू प्रतिपादन गरिएका छन् । वेस्टमिन्स्टरियल, उदार, सहभागी, समावेशी र अध्यक्षात्मक लगायत विभिन्न प्रारूपहरू प्रजातन्त्रका प्रचलित प्रारूपहरू हुन् । यो लेख तयार गर्ने सन्दर्भमा मुख्य दुई वटा प्रश्नहरू समस्या कथनका रूपमा उठाइएका छन् । पहिलो, समकालीन विश्वमा प्रजातन्त्रको मानक केलाई मानिन्छ ? दोस्रो, समकालीन विश्वमा प्रजातन्त्रका के कस्ता प्रारूपहरू रहेका छन् ? यिनै दुई प्रश्नको उत्तर खोज्नु यो लेखको प्रमुख उद्देश्य हो । वर्णनात्मक ढाँचामा तयार गरिएको यो लेख मुख्यतः गुणात्मक प्रकृतिको रहेको छ । द्वितीय स्रोतबाट प्राप्त तथ्यहरूमा आधारित यो लेख ए.पि.ए. छैठौं संस्करणबाट निर्देशित छ । प्रजातन्त्रको सर्वसम्मत मानक बहसको विषय भए तापनि समाजमा विद्यमान प्रत्येक वर्ग, समुदाय, क्षेत्र र लिङ्गको समानुपातिक प्रतिनिधित्व हुने खालको समावेसी शासन स्वरूपको राजनीतिक पद्धतिलाई समकालीन विश्वमा सर्वोत्तम प्रजातन्त्रको प्रारूप मानिन्छ । यसकारण सर्वोत्तम मानिन्छ कि, यस प्रकारको प्रजातान्त्रिक प्रारूपले कुनै पनि वर्ग, समुदाय, क्षेत्र र लिङ्ग राज्यको शासन प्रक्रियाबाट बहिष्करण हुनुबाट बचाउँदछ । यस प्रारूपको प्रजातन्त्रले शासन सञ्चालनमा अपनत्वको महसुस गराउँदछ र विद्रोह वा अलगावको राजनीतिक दुर्घटनाबाट राज्य, समाज र मानव जातिलाई सुरक्षित राख्दछ ।

सिमाना मुक्तक सङ्ग्रहमा समसामयिकता

महेन्द्र Mahendra वाग्ले Wagle — 2023-09-27

यस लेखमा महानन्द ढकालद्वारा लिखित सिमाना मुक्तक सङ्ग्रहमा समसामयिक विषयवस्तुलाई समेटिएको छ । समसामयिकताले तत्क्षण र वर्तमानको सन्दर्भ भएकाले त्यससँग सम्बद्ध विषयहरूले यस आलेखमा स्थान पाएका छन् । मूलतः समसामयिकताले पचास वर्षको अविधिलाई समेटने विद्वान र विदुषीहरूको मतका आधारमा ढकालका मुक्तकमा २०४६ सालदेखि हालसममका सामाजिक विसङ्गति र विकृति, जीवनको यथार्थता, राज्यव्यवस्थाका कमजोरी, जनताको दुःख, दमन र शोषणमा रहेको मानसिक तनाव, सिमाको अतिक्रमण, नारी संवेदना, विद्रोहको स्वर, मानवीयताका विषयहरू यसमा समेटिएको छ । तसर्थ यो मुक्तक सङ्ग्रहमा रहेका मुक्तकहरू समसामयिक लेखनको एक उत्कृष्ट नमूनाको रूपमा मूल्याङ्कनका लागि योग्य रहेका छन् । यसमा प्राथमिक र द्वितीयक स्रोतका सामग्रीको सङ्कलनका लागि पुस्तकालयीय पद्धति उपयोग गरिएको छ र समसामयिकतासँग सम्बन्धित सैद्धान्तिक ढाँचा तयार गरेर निगमन विधिबाट मुक्तकहरूको विश्लेषण गरिएको छ । यस आलेखमा महानन्द ढकालको सिमाना मुक्तक सङ्ग्रहमा समसामयिक विषयवस्तुमा मूलतः राष्ट्रियता, राजनैतिक व्यवस्था, प्रतिकारको स्वर र विद्रोह, जीवन र यथार्थता, स्वधीनता र स्वतन्त्रताका पक्षहरूले स्थान पाएका छन् भन्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।

विकल्पहीन कथामा नारीवाद

माया Maya घिमिरे Ghimire — 2023-09-27

प्रस्तुत लेख नारीवादको सैद्धान्तिक स्वरूपको नर्माण गरी त्यसका आधारमा विकल्पहीन कथाको विश्लेषणमा केन्द्रित छ । यस लेखमा साहित्यमा नारीवादको अध्ययन गर्ने नारीवादी समालोचनाका प्रमुख मान्यताका आधारमा कथाका नारीपात्रको अवस्थालाई विश्लेषण गरी निष्कर्षात्मक मूल्याङ्कन समेत गरिएकको छ । नारीवाद पितृसत्तात्मक समाजमा लैङ्गिक आधारमा नारीमाथि भएका शोषण, दमन र उत्पीडनको प्रतिरोधमा विकसित नारीपक्षीय विचार, दर्शन र राजनीति हो । यो नारीको स्वतन्त्र पहिचान र अस्तित्वसँग सम्बन्धित सामाजिक मुक्ति र समानतासँग सम्बन्धित आन्दोलन हो । विकल्पहीन कथा अर्धसामन्तवादी पितृसत्तात्मक सामाजिक संरचनाका कारण नारी पात्रले भोग्नुपरेको विकल्पहीन अवस्थाको उत्पीडनसँग सम्बन्धित छ । कथामा नारी पात्रलाई पत्नी, आमा, गृहिणी, पराश्रित तथा दोस्रो दर्जाकी नागरिक, निम्नवर्गीय, किनारीकृत नारी चरित्रका रूपमा पहिचान दिलाउँदै तिनका अवस्थाप्रति सहानुभूति प्रकट गरिएको छ । कथामा पितृसत्ता र त्यसका संस्थाहरूद्वारा उत्पादन कार्यमा सहभागी भई आत्मनिर्भर बन्न चाहने नारी पात्रलाई लैङ्गिक भेद, शोषण, दमन र उत्पीडनमा पारी किनारामा पु–याइएको छ । यस लेखमा पुस्तकालयीय स्राेतबाट संकलित सामग्रीलाई पाठविश्लेषणमा आधारित गुणात्मक पद्धतिको प्रयोग गरी विश्लेषण गरिएको छ । प्रत्यक्ष रूपमा नारी पात्रको उपस्थिति रहेको यस कथालाई अन्तरअनुशासनात्मक नारीपक्षीय सिद्धान्तका रूपमा विकसित नारीवादी समालोचनाका पितृसत्ता, लैङ्गिक प्रतिनिधित्व, पहिचान र नारी उत्पीडनका आधारमा विश्लेषण गरी नारीपक्षीय विचारधारा अभिव्यक्त भएको निष्कर्ष निकालिएको छ ।

पागल कवितामा रसविधान

रेखा Rekha रेग्मी Regmi — 2023-09-27

प्रस्तुत लेख लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको पागल कवितामा रसविधान मूल समस्यामा केन्द्रित रहेको छ । मूल समस्याको समाधानका लागि रसप्राप्तिका रूपमा हास्य, शृङ्गार र शान्तरसको अवस्था, अङ्गरसका रूपमा रौद्र, र वीररसको प्रयोग तथा अङ्गीरसका रूपमा अद्भूत रस प्रयोग जस्ता शोध्यप्रश्न निर्धारण गरिएका छन् । सामग्री विश्लेषणका लागि पाठविश्लेषणकेन्द्री गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचालाई उपयोग गरिएको लेखको पूर्णताका लागि रससूत्रलाई सैद्धान्तिक पर्याधारका रूपमा उपयोग गरी निष्कर्षमा पुग्नका लागि विश्लेषणात्मकविधि अवलम्बन गरिएको छ । रससिद्धान्तको आधार भरतमुनिले स्थापना गरेको ‘विभावानुभावव्यभिचारिसंयोगाद्रसनिष्पत्ति’ रससूत्र रहेको छ । प्रस्तुत रससूत्रले विभाव, अनुभाव र सञ्चारिभावको संयोगबाट रसनिष्पत्ति अर्थात् रसको निर्माण हुने आधार प्रस्तुत गरेको छ । यस रससूत्रका आधारमा विभाव, अनुभाव, र सञ्चारिभावले मानव चित्तमा सुसुप्तावस्थामा विद्यमान रहेको स्थायी भावलाई जागृत गराई रसानुभूति निर्माण गर्दछन् भन्ने पक्षको सैद्धान्तिक आधार निर्माण गर्दछ । कवितामा अङ्गीरस रहेको अद्भूतरसको पृष्ठपोषण गर्ने सन्दर्भमा अङ्गरसको रूपमा हास्य, शृङ्गार, शान्त, रौद्र तथा अंशतः वीररसको उपस्थिति रहेको छ । कविताका विभिन्न सन्दर्भमा आएका अन्य रसको उपस्थिति अद्भूतरसलाई फलागम अर्थात् मूलभावमा स्थापित गर्ने प्रयोजनका लागि भएको हो । प्रस्तुत कविताको भाव संयोजनका लागि परस्परमा विरोधी र समान प्रकृतिका मित्ररसको प्रयोग सन्तुलित रूपमा भएको छ । कथ्यकथनको विषय परचक्रीको दुराशयपूर्ण कथनका कारण सम्बोधकको मानसिकतामा आएको आवेश र त्यसको तात्कालिक प्रतिउत्तरका क्रममा आवेशले विश्मयको स्वरूप ग्रहण गर्ने सन्दर्भमा अद्भूतरसले कवितामा अङ्गीरसको स्थान प्राप्त रहेको विषयमा विमर्श भएको छ ।

आर्य संस्कृतिमा उपनयन संस्कार

सुशीलकुमार Sushil Kumar अधिकारी Adhikari — 2023-09-27

संस्कृत शब्दको परिस्कृत एवं परिमार्जित संस्कारहरूको समभावका रूपमा संस्कृति शब्द व्यवहृत, प्रयोग र प्रचलनमा रहेको छ । संस्कारले शुद्धिक्रिया जसमा मानिसका चारित्रिक अवगुण, कमी कमजोरी हरूलाई हटाई परिष्कार गर्ने काम एवं मानिस जैविक प्राणी भएकाले यसलाई सामाजिक प्राणी बनाउनमा योगदान दिने तत्वहरूको अर्थ संवहन गरेको हुन्छ । समाजको मानसक्रिया सम्बद्ध सम्पूर्ण तत्वहरूको समग्र रूप नै संस्कृतिका रूपमा परिभाषित रहेको छ । प्राणी जगतमा सर्वश्रेष्ठ प्राणी मानवले आफूलाई पूर्ण रूपमा विकसित गरिसकेपछि आफूलाई व्यवस्थित र आदर्शवान बनाउनका लागि विभिन्न किसिमका विधिविधानयुक्त क्रियाकलापमा आबद्ध गराएको हो । उपनयन संस्कार आर्य समुदायका लागि मानव वा व्यक्तिलाई सम्पूर्ण सांस्कृतिक कार्यका लागि योग्य तुल्याउने महत्त्वपूर्ण संस्कारका रूपमा रहेको छ । यो संस्कार बटुकलाई तयारी अवस्थामा राखी पिता, गुरू, आचार्य वा पण्डितको संलग्नता र उनीहरूको निर्देशनमा सम्पन्नगर्ने विधान रहेको छ । प्रारम्भमा उपनयन संस्कार अत्यन्त साधारण तरिकाबाट सम्पन्न गर्ने गरिन्थ्यो । त्यतिबेला वेद अध्ययनको लागि तयार हुने र पछिल्लो पिँढीलाई अध्ययन अगाडि बढाउन पिताले नै गुरूको भुमिका निर्वाह गर्ने गर्दथे । व्राह्मण बटुकलाई वेदपठनको दीक्षा दिने मार्गप्रसस्त गर्न सञ्चालन गरिने उपनयन संस्कारमा मूलभूत रूपमा वैदिक विधानका माध्यमबाट यज्ञ सम्पन्न गर्ने विधान रहेको छ । यस लेखमा उपनयन संस्कार अन्तर्गत गरिने मूलभूत उपसंस्कारका रूपमा आउने मण्डप निर्माण, कर्ता र कर्ताका अभिभावकका बीचको सहभोज , वैदिक विधान अनुसारको स्नान, कौपिन, लगौंटी, यज्ञोपवित, ओजिन धारण, दण्डदान विधि र मन्त्रदानका कार्यक्रम सम्पन्न गर्ने क्रममा बीचबीचमा विभिन्न प्रतीकात्मक कार्यक्रम पनि सञ्चालन गर्ने प्रावधान रहेको छ । यसका अतिरिक्त कर्ता अर्थात् वटुकलाई भिक्षादान, मन्त्रदान र त्रिरात्रब्रत जस्ता कार्यलाई आर्य संस्कार प्रदत्त वैदिक विधानका आधारमा सम्पन्न हुने निष्कर्ष निकालिएको छ ।