स्वास्थ्य विज्ञानको समाजशास्त्रीय विश्लेषण

Abstract

स्वास्थ्य विज्ञान केवल अध्ययनको क्षेत्र मात्र नभएर यो मानव प्रगतिको आधार पनि हो, जसले जीवविज्ञान, चिकित्सा र सामाजिक विज्ञानलाई एकसाथ गाँसेर विश्वभरी मानिसको जीवन सुधार्ने काम गर्दछ । जसको सुरुआत अन्धविश्वासमा आधारित प्राचीन अनुष्ठानबाट भएको थियो र आजको प्रमाणमा आधारित अत्याधुनिक अभ्यासहरूमा रूपान्तरण भएको छ । यो लेखमा स्वास्थ्य विज्ञानको समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट विश्लेषण गर्ने प्रयास गरिएको छ । स्वास्थ्य विज्ञानले रोगाणु सिद्धान्त, खोप, एन्टिबायोटिक्स र इमेजिङ प्रविधिहरूजस्ता क्रान्तिकारी उपलब्धिहरू गरेको छ । यस लेखमा तिनीहरूको समीक्षा गर्नुका साथै एलोपेथी, आयुर्वेद र होमियोप्याथीजस्ता विविध उपचार प्रणालीहरूभित्र पसेर बुझ्ने प्रयास गरिएको छ । यो क्रममा यस क्षेत्रमा योगदान दिएका प्रमुख व्यक्तित्वहरूको पहिचान गर्ने, यसका मूल अनुशासनहरू के हुन् भन्ने कुरा खुलाइनुका साथै दीर्घकालीन रोगहरू र असमान स्वास्थ्य सेवाजस्ता आधुनिक चुनौतीहरूसमेत समीक्षा गरिएको छ । ऐतिहासिक दृष्टिकोण तथा वर्तमान प्रयोगहरूको संयोजनमार्फत यो लेखमा स्वास्थ्य विज्ञानले चिकित्सकीय सफलता, नैतिक बहस र स्वास्थ्य सेवा नवप्रवर्तनहरूको समृद्ध इतिहासबाट प्रेरणा लिँदै कसरी दीर्घायु तथा समानताको सीमा विस्तार गरिरहेको भन्ने पनि देखाइएको छ । त्यसैगरी स्वास्थ्य र रोगप्रतिको दृष्टिकोणमा परिवर्तन आएर विभिन्न अवधारणाहरू विकास भएको र स्वास्थ्यको विकासमा सामाजिक पक्षको महत्त्वपूर्ण भूमिका भएको कुरा पनि प्रस्ट पारिएको छ ।