‘उलार’ उपन्यासको शीर्षकीकरण र पात्रीय नामकरणमा ध्वनि एवम् ध्वनिप्रकारको निरूपण

Abstract

प्रस्तुत उलार उपन्यासको शीर्षकीकरण र पात्रीय नामकरणमा ध्वनि एवम् ध्वनिप्रकारको निरूपण शीर्षक लेख ध्वनि सिद्धान्तका मान्यतामा केन्द्रित भई तयार पारिएको छ । ध्वनि संस्कृत काव्य शास्त्रको महŒवपूर्ण सिद्धान्त हो । आनन्दवर्धन यसका संस्थापका आचार्य हुन् भने अभिनव गुप्त, मम्मट, विश्वनाथ एवम् आचार्य जगन्नाथहरू पछिल्ला व्याख्याता एवम् यसलाई अझ प्रतिष्ठा दिने आचार्य हुन् । ध्वनिलाई व्याख्या गर्ने क्रममा आचार्यहरूले अनेक भेद उपभेद र प्रभेद देखाएर ध्वनिको सूक्ष्म विश्लेषण गरेपनि मूलतः अभिधामूला, लक्षणामूला गरी दुई प्रकारकामा ध्वनिको वर्गीकरण गरेका छन् । अभिधामूला ध्वनि अन्तर्गत संलक्ष्यक्रम र असंलक्ष्यक्रम र लक्षणामूला अन्तर्गत अत्यन्त तिरस्कृत र अर्थान्तर सङ्क्रमित गरी ध्वनिको भेद गरेका छन् । प्रत्यक्ष अर्थ, वाच्यार्थ होइन्, सूक्ष्म र गहिरो रूपमा रहेको व्यङ्ग्य अर्थ नै ध्वनि हो । ध्वनिसम्बन्धी मान्यताका आधारमा प्रस्तुत अध्ययन गरिएकाले यहाँ निगमनात्मक ढाँचा तथा गुणात्मक शोधको अवलम्बन गरी पाठ विश्लेषण विधिलाई उपयोगमा ल्याइएको छ । उपन्यासको शीर्षक ‘उलार’ ले वाच्यार्थभन्दामाथि उठी समग्र देशकै असन्तुलन, असामञ्जस्य, आपसी अनमेल एवम् अर्थव्यवस्थामा उत्पन्न सङ्कटलाई व्यञ्जनात्मक रूपमा अभिव्यक्ति दिएको कारण यो ध्वन्यार्थक भएको तथ्य सिद्ध गरिएको छ र यस्तो किसिमको ध्वनि अभिधामूला ध्वनि अन्तर्गत संलक्ष्यक्रम अर्थात् वस्तु ध्वनि हो भनी निरूपण गरिएको छ । उपन्यासको पात्रीय नामकरण पनि वाच्य अर्थबाट सोझै नअर्थिई लाक्षणिक तथा प्रतीयमान भएको हुँदा पात्रीय ढाँचा ध्वन्यार्थक छ भन्ने सिद्ध गरिएको छ, यस्तो किसिमको ध्वन्यार्थ लक्षणामूला अन्तर्गत अत्यन्त तिरस्कृतवाच्यध्वनि र अर्थान्तर सङ्क्रमितवाच्यध्वनि तथा अभिधामूला अन्तर्गत संलक्ष्यक्रम वस्तुध्वनि हो भनी निरूपण गरिएको छ । यसरी उलार उपन्यासको शीर्षकीकरण र पात्रीय नामकारणमा ध्वन्यार्थलाई केलाई त्यसको प्रकार पनि निरूपण गरी ध्वनि सिद्धान्तका दृष्टिले यो उपन्यास सशक्त रहेको छ भन्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।